Ration cards closed या योजनेचा मुख्य उद्देश देशातील प्रत्येक नागरिकाला पोषक आहार मिळावा आणि कोणीही उपासमारीने त्रस्त राहू नये हा आहे. मात्र, या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी शिधापत्रिका असणे अनिवार्य आहे. आज आपण या योजनेची सविस्तर माहिती, शिधापत्रिकेचे महत्त्व आणि त्यासंबंधित नियमांबद्दल जाणून घेऊया.
राष्ट्रीय अन्न सुरक्षा योजनेचे स्वरूप आणि वैशिष्ट्ये राष्ट्रीय अन्न सुरक्षा योजना ही केंद्र सरकारची एक महत्त्वाकांक्षी योजना आहे. या योजनेंतर्गत शिधापत्रिकाधारक कुटुंबांना अत्यंत कमी किंमतीत मूलभूत धान्ये उपलब्ध करून दिली जातात.
यामध्ये गहू, तांदूळ, ज्वारी आणि बाजरी यांसारखी नित्योपयोगी धान्ये समाविष्ट आहेत. विशेष म्हणजे कोविड-19 महामारीच्या काळापासून सरकारने या योजनेंतर्गत मोफत धान्य वितरणाची व्यवस्था सुरू केली आहे, जी आजही सुरू आहे.
अंत्योदय योजनेचा विशेष लाभ या योजनेअंतर्गत अंत्योदय कार्डधारक कुटुंबांना विशेष सवलती दिल्या जातात. त्यांना नियमित धान्यासोबतच दरमहा ठराविक प्रमाणात साखरही पुरवली जाते. ही व्यवस्था विशेषतः अतिशय गरीब कुटुंबांसाठी वरदान ठरली आहे. त्यामुळे त्यांना किमान जीवनमान राखण्यास मदत होते.
शिधापत्रिका रद्द होण्याचे निकष अलीकडेच सरकारने एक महत्त्वाचा निर्णय घेतला आहे, ज्यानुसार जर एखादा शिधापत्रिकाधारक सलग सहा महिने रेशनचा लाभ घेत नसेल, तर त्याची शिधापत्रिका रद्द केली जाऊ शकते.
हा नियम अनेक नागरिकांना माहीत नसल्याने त्यांना मोठ्या अडचणींना सामोरे जावे लागत आहे. सरकारच्या या निर्णयामागचे तर्क असे आहे की, जर एखाद्या व्यक्तीला सहा महिने धान्याची गरज भासत नसेल, तर त्या व्यक्तीला या सामाजिक सुरक्षा योजनेची खरी गरज नाही.
शिधापत्रिका रद्द होण्याची प्रक्रिया सरकारी नियमांनुसार, जेव्हा एखादा शिधापत्रिकाधारक सलग सहा महिने रेशन दुकानातून धान्य घेत नाही किंवा त्याचे पैसे भरत नाही, तेव्हा त्या व्यक्तीची शिधापत्रिका स्वयंचलितपणे रद्द होते. ही प्रक्रिया पूर्णपणे डिजिटल पद्धतीने होते. यामध्ये मानवी हस्तक्षेप नसतो. योजनेच्या नियमांनुसार, अशा रद्द झालेल्या शिधापत्रिका इतर गरजू व्यक्तींना वितरित केल्या जाऊ शकतात.
रद्द झालेली शिधापत्रिका पुन्हा सक्रिय करण्याची प्रक्रिया जर एखाद्या व्यक्तीची शिधापत्रिका रद्द झाली असेल, तर त्यासाठी घाबरून जाण्याचे कारण नाही. अशा परिस्थितीत ती व्यक्ती आपली शिधापत्रिका पुन्हा सक्रिय करू शकते. यासाठी संबंधित व्यक्तीने स्थानिक रेशन दुकानात जाऊन आवश्यक ती प्रक्रिया पूर्ण करावी लागते. या प्रक्रियेदरम्यान काही महत्त्वाची कागदपत्रे सादर करावी लागतात आणि शिधापत्रिका रद्द होण्यामागची कारणे स्पष्ट करावी लागतात.
शिधापत्रिकेची काळजी घेण्याचे महत्त्व शिधापत्रिका हा एक महत्त्वाचा दस्तऐवज आहे. त्यामुळे प्रत्येक लाभार्थ्याने आपल्या शिधापत्रिकेची योग्य काळजी घेणे आवश्यक आहे. नियमित रेशन घेणे, वेळेवर पैसे भरणे आणि शिधापत्रिकेची वैधता तपासणे या गोष्टी महत्त्वाच्या आहेत. तसेच, शिधापत्रिकेवरील माहिती अद्ययावत ठेवणे देखील गरजेचे आहे.
डिजिटल युगात शिधापत्रिका व्यवस्थापन अधिक कार्यक्षम होत आहे. ई-पॉस मशीन्सच्या वापरामुळे धान्य वितरण प्रक्रिया अधिक पारदर्शक झाली आहे. मात्र, ग्रामीण भागातील अनेक नागरिकांना या डिजिटल व्यवस्थेशी जुळवून घेण्यास त्रास होत आहे. त्यामुळे सरकारने या दिशेने विशेष प्रयत्न करणे गरजेचे आहे.
राष्ट्रीय अन्न सुरक्षा योजना ही देशातील गरीब जनतेसाठी एक वरदान ठरली आहे. मात्र, या योजनेचा पूर्ण लाभ घेण्यासाठी शिधापत्रिकेचे नियम समजून घेणे आणि त्यांचे पालन करणे महत्त्वाचे आहे. प्रत्येक नागरिकाने आपल्या अधिकारांबद्दल जागरूक राहून, या योजनेचा योग्य वापर करावा.
