eligible women महाराष्ट्र राज्यातील महत्त्वाकांक्षी ‘लाडकी बहीण योजने’च्या अंमलबजावणीत पुणे जिल्हा आघाडीवर असला तरी, अनेक महिला अर्जदारांना अद्याप योजनेच्या लाभापासून वंचित राहावे लागत आहे. विशेषतः गेल्या काही महिन्यांत अर्ज छाननी प्रक्रियेत उघड झालेल्या आकडेवारीने अनेक प्रश्न उपस्थित केले आहेत. या परिस्थितीचा सविस्तर आढावा घेऊया.
योजनेची सद्यस्थिती
पुणे जिल्ह्यात लाडकी बहीण योजनेअंतर्गत आतापर्यंत २० लाख ८४ हजार महिलांनी योजनेचा यशस्वी लाभ घेतला आहे. ही संख्या निश्चितच प्रभावी असली तरी, योजनेच्या अंमलबजावणीत अनेक आव्हाने समोर आली आहेत. १५ ऑक्टोबरपर्यंत, जिल्ह्यातून २१ लाख ११ हजार ३६३ अर्ज प्राप्त झाले होते. मात्र यातील लक्षणीय अर्ज अपात्र ठरले आहेत, जे योजनेच्या यशस्वितेवर प्रश्नचिन्ह उपस्थित करते.
प्रलंबित अर्जांची स्थिती
सध्या जिल्ह्यात सुमारे १२ हजार अर्जांची छाननी प्रक्रिया प्रलंबित आहे. या प्रलंबित अर्जांमुळे अनेक महिला लाभार्थींना प्रतीक्षा करावी लागत आहे. विशेष चिंतेची बाब म्हणजे आतापर्यंत ९,८१४ अर्ज विविध कारणांमुळे अपात्र ठरविण्यात आले आहेत. ही संख्या एकूण अर्जांच्या तुलनेत कमी असली तरी, त्यामागील कारणे समजून घेणे महत्त्वाचे आहे.
अपात्रतेची प्रमुख कारणे
योजनेच्या निकषांनुसार, अर्जदार महिलांसाठी काही महत्त्वाचे निकष ठरवून देण्यात आले आहेत:
१. वार्षिक उत्पन्न मर्यादा: अर्जदाराचे कुटुंबाचे वार्षिक उत्पन्न अडीच लाख रुपयांपेक्षा जास्त नसावे. २. वाहन मालकी: चार चाकी वाहनाची मालकी नसावी. ३. इतर योजनांचा लाभ: इतर शासकीय योजनांचा लाभ घेतलेला नसावा.
या निकषांपैकी कोणत्याही एका निकषाचे उल्लंघन झाल्यास अर्ज अपात्र ठरविला जातो. बहुतांश अपात्र अर्जांमध्ये या तीन निकषांपैकी एक किंवा अधिक निकषांचे उल्लंघन आढळून आले आहे.
प्रशासकीय यंत्रणेची भूमिका
महिला व बालकल्याण विभागाने या योजनेच्या अंमलबजावणीत महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आहे. विभागाने अर्जांची छाननी करताना पारदर्शकता आणि कार्यक्षमता राखण्याचा प्रयत्न केला आहे. मात्र, मोठ्या संख्येने आलेल्या अर्जांमुळे छाननी प्रक्रिया वेळेत पूर्ण करणे आव्हानात्मक ठरले आहे.
लाभार्थींसमोरील आव्हाने
योजनेच्या लाभार्थींसमोर अनेक आव्हाने आहेत:
१. प्रलंबित अर्जांची प्रतीक्षा २. आवश्यक कागदपत्रांची पूर्तता ३. योजनेच्या निकषांची पूर्तता ४. अर्ज अपात्र ठरल्यास पुनर्विचार प्रक्रियेचा कालावधी
योजनेच्या यशस्वी अंमलबजावणीसाठी काही महत्त्वाचे मुद्दे विचारात घेणे आवश्यक आहे:
१. अर्ज छाननी प्रक्रियेची गती वाढविणे २. पात्रता निकषांबाबत जनजागृती ३. अपात्र ठरलेल्या अर्जदारांना मार्गदर्शन ४. प्रशासकीय यंत्रणेची कार्यक्षमता वाढविणे
पुणे जिल्ह्यातील लाडकी बहीण योजनेची अंमलबजावणी मिश्र चित्र सादर करते. एका बाजूला २० लाखांहून अधिक महिलांनी योजनेचा लाभ घेतला असला तरी, दुसऱ्या बाजूला १० हजारांच्या जवळपास अर्ज अपात्र ठरले आहेत. प्रलंबित अर्जांची संख्या लक्षात घेता, योजनेच्या अंमलबजावणीत अधिक गती आणि कार्यक्षमता आणण्याची गरज आहे.
या योजनेच्या माध्यमातून महिला सक्षमीकरणाचे महत्त्वाचे उद्दिष्ट साध्य करण्यासाठी, प्रशासकीय यंत्रणा आणि लाभार्थी यांच्यातील समन्वय वाढविणे आवश्यक आहे. योजनेच्या निकषांबाबत अधिक जनजागृती करून, पात्र लाभार्थींपर्यंत योजनेचा लाभ पोहोचविण्यासाठी सर्वतोपरी प्रयत्न करणे गरजेचे आहे.