Lakhpati Didi Yojana सध्याच्या काळात महिलांच्या आर्थिक व सामाजिक सबलीकरणावर ठळक भर असलेल्या केंद्र सरकारच्या अनेक योजनांमध्ये ‘लखपती दीदी’ योजना महत्त्वाची आहे. या योजनेद्वारे महिलांना स्वयंरोजगार उभारण्यासाठी मदत केली जात आहे.
या योजनेचा मुख्य उद्देश म्हणजे महिलांच्या आर्थिक व सामाजिक सक्षमीकरणाला चालना देणे. महिला बचत गटांशी जोडलेल्या महिलांना या योजनेच्या माध्यमातून मदत केली जात आहे. त्यांच्या उद्योग- व्यवसाय उभारणीसाठी तसेच कौशल्य विकासासाठी सरकार कर्जसाहाय्य पुरवते.
या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी काही निकष आहेत. ज्या महिलांच्या कुटुंबाचे वार्षिक उत्पन्न 3 लाख रुपयांपेक्षा कमी आहे, अशा महिला या योजनेचा लाभ घेऊ शकतात. त्याशिवाय, अर्जदार महिलेच्या कुटुंबातील कोणीही शासकीय नोकरदार नसावे.
या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी महिलांना बचत गटातून एका उद्योगाचे नियोजन करावे लागते. या उद्योगाचा आराखडा सरकारला पाठवावा लागतो. सरकार या आराखड्याची आणि अर्जाची तपासणी करून अर्जदाराच्या अर्हतेची खातरजमा करते. त्यानंतर अर्हतेच्या अटी पूर्ण करणाऱ्या महिलांना पाच लाख रुपयांपर्यंतचे बिनव्याजी कर्ज दिले जाते.
महिला सक्षमीकरणाचे प्रतीक ‘लखपती दीदी’
सरकारच्या या महत्त्वाकांक्षी ‘लखपती दीदी’ योजनेला नावाकरण करताना महिलांच्या आर्थिक व सामाजिक प्रगतीचा एक प्रतीक रचला गेला आहे. ‘लखपती दीदी’ या नावाचा अर्थ स्पष्ट आहे- महिलांना आर्थिकदृष्ट्या समृद्ध, सक्षम व सबल बनवण्याचा हा प्रयत्न आहे.
या योजनेद्वारे महिलांना स्वत:चे उद्योग-व्यवसाय उभारण्यासाठी मदत केली जात आहे. त्यातूनच त्यांची आर्थिक स्थिती सुधारण्यास मदत होत आहे. एका अर्थाने हा प्रयत्न महिला सक्षमीकरणाचाच एक भाग आहे.
महिला सक्षमीकरण आणि त्यातील सरकारचे प्रयत्न
गेल्या काही वर्षांमध्ये महिलांच्या सामाजिक व आर्थिक प्रगतीला चालना देण्यासाठी केंद्र सरकारने अनेक योजना राबवल्या आहेत. त्याद्वारे महिलांच्या जीवनात बदल घडवून आणण्याचा प्रयत्न केला जात आहे.
सुकन्या समृद्धी योजना, बेटी बचाव बेटी पढ़ाव, महिला शक्ती कार्डस, महिला कृषी सशक्तिकरण योजना, प्रधानमंत्री उज्ज्वला योजना या योजना त्याच्या प्रमुख उदाहरणे आहेत. या योजनांमध्ये महिलांच्या आरोग्य, शिक्षण, कौशल्य विकास आणि स्वयंरोजगारासाठी सरकारकडून विशेष प्रयत्न केले जात आहेत.
‘लखपती दीदी’ ही या पाश्र्वभूमीवर राबविली जाणारी आणखी एक महत्त्वाची सरकारी योजना आहे. या योजनेतून महिलांना आर्थिक व सामाजिक दृष्ट्या सक्षम बनवण्याचा प्रयत्न केला जात आहे.
कौशल्य विकास आणि स्वयंरोजगार ही महिला सक्षमीकरणाची दोन महत्त्वाची पैलू
‘लखपती दीदी’ योजनेचा मुख्य उद्देश म्हणजे महिलांमध्ये कौशल्य विकास घडवून आणण्यासह स्वयंरोजगाराची संधी निर्माण करणे. या योजनेतून महिलांना स्वत:चा व्यवसाय उभारण्यासाठी आर्थिक मदत केली जाते.
महिलांना कौशल्य विकासासाठी प्रशिक्षण देऊन त्यांचे कौशल्य वाढवले जाते. त्यानंतर त्यांना एक लाख रुपयांपासून ते पाच लाख रुपयांपर्यंतच्या कर्जाद्वारे आर्थिक मदत केली जाते. या कर्जाला व्याज नसते म्हणून या कर्जाला ‘बिनव्याजी कर्ज’ असे म्हटले जाते.
या योजनेद्वारे सरकार मुख्यत: महिलांमध्ये आर्थिक व सामाजिक स्वावलंबन निर्माण करण्याचा प्रयत्न करीत आहे. या योजनेमुळे महिलांना स्वत:चा उद्योग उभारण्यासाठी प्रोत्साहन व आर्थिक मदत मिळते. त्यामुळे महिलांच्या सशक्तीकरणाला या योजनेमार्फत चालना मिळत आहे.
एकूणच, ‘लखपती दीदी’ योजनेद्वारे महिला सक्षमीकरणाच्या दिशेने सरकार मोलाचे पाऊल उचलत असून, या योजनेमुळे महिलांच्या आर्थिक व सामाजिक प्रगतीला चालना मिळत आहे. महिलांच्या आर्थिक सक्षमीकरणातून त्यांच्या सामाजिक प्रगतीला बळ मिळेल, असे या योजनेच्या माध्यमातून सरकार अपेक्षित आहे.
