19th installment भारतीय शेतीक्षेत्राच्या विकासात एक महत्त्वपूर्ण पाऊल म्हणून प्रधानमंत्री किसान सन्मान निधी योजना (पीएम-किसान) ओळखली जाते. 2019 मध्ये सुरू झालेली ही योजना आज देशभरातील लाखो शेतकऱ्यांच्या जीवनात सकारात्मक बदल घडवत आहे. या योजनेचे महत्त्व आणि वर्तमान स्थिती समजून घेऊया.
योजनेची मूलभूत रचना पीएम किसान योजनेअंतर्गत प्रत्येक पात्र शेतकरी कुटुंबाला वार्षिक 6,000 रुपये दिले जातात. ही रक्कम तीन समान हप्त्यांमध्ये, प्रत्येकी 2,000 रुपये, दर चार महिन्यांनी थेट लाभार्थ्यांच्या बँक खात्यात जमा केली जाते. आतापर्यंत या योजनेअंतर्गत 18 हप्ते यशस्वीरीत्या वितरित करण्यात आले असून, 19 वा हप्ता फेब्रुवारी 2025 पर्यंत वितरित होण्याची अपेक्षा आहे.
पात्रता निकष या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी काही विशिष्ट निकष पूर्ण करणे आवश्यक आहे:
हे पण वाचा:
बजेटमध्ये सोने आणि चांदीच्या किमतीत विक्रमी घसरण, जाणून घ्या आजचा नवीनतम दर Record breaking in gold
- लाभार्थी सरकारी नोकरीत नसावा
- आयकर भरणारे शेतकरी या योजनेसाठी अपात्र ठरतात
- एका कुटुंबातील फक्त एकाच सदस्याला योजनेचा लाभ घेता येतो
नवीन आवश्यकता: ई-केवायसी आणि फार्मर आयडी योजनेच्या पारदर्शकतेसाठी आणि योग्य लाभार्थ्यांपर्यंत पोहोचण्यासाठी सरकारने दोन महत्त्वपूर्ण बदल केले आहेत:
- ई-केवायसी:
- सर्व लाभार्थ्यांसाठी ई-केवायसी करणे अनिवार्य
- स्थानिक कॉमन सर्विस सेंटर (CSC) किंवा अधिकृत वेबसाईटद्वारे प्रक्रिया पूर्ण करता येते
- आधार-आधारित ओटीपी सत्यापन प्रणाली वापरली जाते
- फार्मर आयडी:
- भविष्यातील हप्त्यांसाठी फार्मर आयडी आवश्यक
- आवश्यक कागदपत्रे: आधार कार्ड, 7/12 उतारा, चालू मोबाईल नंबर
- CSC केंद्रांमध्ये नोंदणी प्रक्रिया उपलब्ध
लाभार्थी स्थिती तपासणी शेतकऱ्यांना त्यांच्या लाभार्थी स्थितीची माहिती घेण्यासाठी सरकारने ऑनलाईन व्यवस्था केली आहे:
- pmkisan.gov.in वर जा
- ‘किसान कॉर्नर’ वर क्लिक करा
- ‘बेनिफिशरी स्टेटस’ निवडा
- आधार नंबर किंवा नोंदणीकृत मोबाईल नंबर टाका
- ‘Get Data’ बटणावर क्लिक करा
योजनेचे सामाजिक-आर्थिक प्रभाव पीएम किसान योजनेने शेतकऱ्यांच्या जीवनात अनेक सकारात्मक बदल घडवले आहेत:
- आर्थिक सहाय्य:
- शेती खर्चासाठी नियमित आर्थिक मदत
- कर्जाच्या ओझ्यात कमी
- शेती सुधारणांसाठी उपलब्ध निधी
- डिजिटल साक्षरता:
- ऑनलाईन व्यवहारांशी परिचय
- डिजिटल बँकिंग सवयींचा विकास
- तंत्रज्ञान वापराबद्दल जागरूकता
- शेती व्यवसाय सुधारणा:
- नियोजनबद्ध शेती खर्च
- आधुनिक तंत्रज्ञान अवलंब
- उत्पादन वाढीसाठी गुंतवणूक
भविष्यातील आव्हाने आणि संधी योजनेच्या यशस्वी अंमलबजावणीसमोर काही आव्हानेही आहेत:
- तांत्रिक आव्हाने:
- ई-केवायसी प्रक्रियेतील अडचणी
- इंटरनेट कनेक्टिव्हिटी समस्या
- डिजिटल साक्षरतेची कमतरता
- प्रशासकीय आव्हाने:
- लाभार्थी यादी अद्ययावत ठेवणे
- बनावट लाभार्थ्यांना रोखणे
- वेळेवर निधी वितरण
पीएम किसान सन्मान निधी योजना ही भारतीय शेतकऱ्यांच्या आर्थिक सक्षमीकरणाची एक महत्त्वपूर्ण पायरी आहे. योजनेच्या यशस्वी अंमलबजावणीसाठी शेतकऱ्यांनी ई-केवायसी आणि फार्मर आयडी यांसारख्या नवीन आवश्यकता पूर्ण करणे महत्त्वाचे आहे.
या योजनेमुळे शेतकऱ्यांना नियमित आर्थिक मदत मिळत असून, त्यांच्या जीवनमानात सुधारणा होत आहे. सरकारच्या या प्रयत्नांमुळे भारतीय शेतीक्षेत्र अधिक बळकट होत आहे आणि शेतकऱ्यांचे जीवन सुखकर होत आहे.
